NOGAYLAR - TDV İslâm Ansiklopedisi

Contents:

• NOGAY TATARLARı
• NOGAY TüRKLERI
• NOGAYLAR
• TüRKIYE’KI KıRıM TATAR VE NOGAY KöY YERLEşIMLERI
• NOGAY NE MEK?
• NOGAY NEDIR, KıSA NE DEMEK? TDK'YE GöRE NOGAY KELIM ANLAMı NEDIR, NASıL KULLANıLıR?
• NOGAY İSM ANLAMı NEDIR? NOGAY İSMI NE DEMEK, NE ANLAMA GELIYOR?

NOGAY TATARLARı

Genel kabule göre Nogay adı ilk olarak Altın Orda Devleti zamanında, Berke Han’ın tümen komutanı olarak anılan Nogay Bey ile bilir. Emir Nogay, ölümü olan 1299 yılına kadar Altın Orda Devleti içeris 40 yıldan fazla bir zaman çok güçlü bir konumda bulunmuştur.

NOGAY TüRKLERI

Cengiz Han’ın büyük tonu (Cuci’n oğlu Moğol’un tonu) olan Nogay Han, Altın Orda hükümdarı Berke Han (1255-1266) zamanında tümen komutanı olarak adı duyulur.

Nogay, Altın Orda Devleti’n başında olan ve Cengiz Han’ın soyundan gelenleri kendi isteği doğltunda “Han”ilan ebiliyordu. Nogay Türkler büyük stanlarından bire adını veren Edige Han, Altın Orda içki taht kavgalarında Timur’un steği ile Han olan Toktamış Han ile anlaşamamış ve Timur’dan yardım isteyerek onun yere Timur Kutl Han’ın koyucu olarak ön plana çıkmıştır. Edige Han zamanında bu dağılan Nogay stekçileri yenin kuvvet kazanmış ve Altın Orda Devleti içeris ayrı bir oluşum hale gelmeye başlamışlardı.

Zamanla, yıkılan Altın Orda Devleti’n yere kulan yeni vletlern biri teşkil ecek olan Nogay halkını oluşturmaya başlamışlardı.

NOGAYLAR

Edige Mırza’nın öldürülmn sonra Altın Orda Devleti içeriski Nogayların başında olan oğlu Nurett Bey, Nogayları bağımsız bir vlet hale getirdi. Altın Orda Devleti’n ardından bu topraklarda; Kazan, Kırım, Astrahan, Nogay ve Sibir olmak üzere 5 ayrı hanlık kuldu. Nogay halkının teşekkülün yer alan kabile ve soyları sıralarsak; Uysun, Kıpçak, Nayman, Kerey, As, Kıtay, Durmen, Kongrat, N, Keneg, Tama, Mangıt, Bıdrak, Borlak, Kanglı, Kobek, Bayis, Saray, Kongut, Majar, Mg, Korkıt, Baydar, Bulgar, Uygur, Seyic, Koban, Abaz, Kırgız, Türkmen, Kalmık ve Kumları sayabiliriz.

TüRKIYE’KI KıRıM TATAR VE NOGAY KöY YERLEşIMLERI

Yüzyıl ortalarında aşağı İdil ve Yayık sahasında göç etmekte olup, kendi mirzalarının, beğler idari altında idiler, Nogay uğlarından yedisi; Şırın, Barın, Kıpçak, Argun, Alçın, Katay ve Mangıt, “Yedisan” adıyla bilmektedir. Emir Nogay’ın ölümünn iki asır sonra kulan Nogay Hanlığı, Volga’dan İrtiş’e ve Hazar Denizi’nn Aral gölüne kadar uzanan sahaları içe alıyordu.

Emir Edige’n oğlu Nurett Bey zamanında vletleşmeye başlayan Nogaylar, 1430’lu yıllarda İdil’ batı taraflarını aldılar. Bu dönemler Altın Orda Devleti bakiyi olan Nogay, Kırım, Astrahan Hanlıkları arasında yer yer savaşlar ve çekişmeler yaşanmaktaydı. Can Ali’n ölümünn sonra, daha önce tahttan dirilmiş olan Safa Giray Nogayların yardımı ile 1546 yılında tekrar Han oldu.

Osmanlı Devleti’ne bağlı olarak Nogay Eyaleti veya Küçük Nogay Eyaleti olarak adlandırılan Geçici Osmanlı Eyaletidir.

NOGAY NE MEK?

Kanuni Sultan Süleyman tarafından Hazar Denizi ve Azak Denizi arasındaki Kıpçak-Eli bölg yaşayan Nogaylara, Nogay Ordası Hanı Yuf Bey’e 1548 yılında Emîr-ül Ümerâlık vermi ile kulmuştur. Hem Beylerbeyi hem Nogay Ordası’nın hükümdarı olan Yuf Bey, Kazan Hanlığı’n Rya Çarlığı tarafından işgal edilm ardından, Rlarla birlik olan karşi İsmail Mirza tarafından 1555 yılında puya düşürülerek öldürüldü.

NOGAY NEDIR, KıSA NE DEMEK? TDK'YE GöRE NOGAY KELIM ANLAMı NEDIR, NASıL KULLANıLıR?

Kadı Mırza sonrası Küçük Nogay Ordası 1578- 1583 yılları arasında kendi atlıları ile Kırım ordu yanında veya Osmanlı ordu emr Şirvan savaşlarında ve Karabağ’a yapılan akınlarda Safevilerle yapılan müleler yer aldılar.

6 Mayıs 1736’da Azak sonu neniyle Osmanlı Devleti’n Rya’ya savaş açması olayından sonra Osmanlı’yı stekleyen Nogaylara, Kasım 1736’da Rlar saldırmış ve blerce Nogay ve Çerk kılıçtan geçirilmiştir. Mart 1737 yılında Kalmlarında stek verdiği R kuvvetleri, Osmanlı topçu tarafından da steklenen Nogay, Çeçen ve Kabarday kuvvetlerce ağır bir yenilgiye uğratılmışlardı.

Yüzyıl başlarında Kırım Hanlığı hakimiyeti altında Yedisan Ordası, Buk Ordası, Cemboyl Ordası ve Kuban Ordası birer Nogay Ordaları olarak yaşamaktaydı.

NOGAY İSM ANLAMı NEDIR? NOGAY İSMI NE DEMEK, NE ANLAMA GELIYOR?

1771 Yılında Kuban’da bulunan Yedisan, Yedişkul, Cemboyl ve Buk Nogayları Osmanlı ve Rya arasındaki savaşta Rya’nın yanında yer almak dumunda kaldılar. 1783 Yılında Kırım’ın Rya’ya bağlanmasından sonra Nogaylar harekete geçerek isyanlar çıkarmış olmalarına karşın başarı el emediler.

R General Suvarov komutasındaki birlikler Haziran ve Ekim aylarına kadar Nogaylara karşı bir soykırım gerçekleştirdiler.