Nogay Türkler Tarihe Kısa Bir Bakış – Belgel Tarih

Contents:

• NOGAY TATARLARı
• NOGAY TüRKLERI
• NOGAYLAR
• TüRKIYE’KI KıRıM TATAR VE NOGAY KöY YERLEşIMLERI
• NOGAY NE MEK?
• NOGAY NEDIR, KıSA NE DEMEK? TDK'YE GöRE NOGAY KELIM ANLAMı NEDIR, NASıL KULLANıLıR?
• NOGAY İSM ANLAMı NEDIR? NOGAY İSMI NE DEMEK, NE ANLAMA GELIYOR?

NOGAY TATARLARı

Genel kabule göre Nogay adı ilk olarak Altın Orda Devleti zamanında, Berke Han’ın tümen komutanı olarak anılan Nogay Bey ile bilir. Emir Nogay, ölümü olan 1299 yılına kadar Altın Orda Devleti içeris 40 yıldan fazla bir zaman çok güçlü bir konumda bulunmuştur.

Cengiz Han’ın büyük tonu (Cuci’n oğlu Moğol’un tonu) olan Nogay Han, Altın Orda hükümdarı Berke Han (1255-1266) zamanında tümen komutanı olarak adı duyulur. Nogay, Altın Orda Devleti’n başında olan ve Cengiz Han’ın soyundan gelenleri kendi isteği doğltunda “Han”ilan ebiliyordu. Nogay Türkler büyük stanlarından bire adını veren Edige Han, Altın Orda içki taht kavgalarında Timur’un steği ile Han olan Toktamış Han ile anlaşamamış ve Timur’dan yardım isteyerek onun yere Timur Kutl Han’ın koyucu olarak ön plana çıkmıştır.

NOGAY TüRKLERI

Edige Han zamanında bu dağılan Nogay stekçileri yenin kuvvet kazanmış ve Altın Orda Devleti içeris ayrı bir oluşum hale gelmeye başlamışlardı. Zamanla, yıkılan Altın Orda Devleti’n yere kulan yeni vletlern biri teşkil ecek olan Nogay halkını oluşturmaya başlamışlardı.

Edige Mırza’nın öldürülmn sonra Altın Orda Devleti içeriski Nogayların başında olan oğlu Nurett Bey, Nogayları bağımsız bir vlet hale getirdi. Altın Orda Devleti’n ardından bu topraklarda; Kazan, Kırım, Astrahan, Nogay ve Sibir olmak üzere 5 ayrı hanlık kuldu. Nogay halkının teşekkülün yer alan kabile ve soyları sıralarsak; Uysun, Kıpçak, Nayman, Kerey, As, Kıtay, Durmen, Kongrat, N, Keneg, Tama, Mangıt, Bıdrak, Borlak, Kanglı, Kobek, Bayis, Saray, Kongut, Majar, Mg, Korkıt, Baydar, Bulgar, Uygur, Seyic, Koban, Abaz, Kırgız, Türkmen, Kalmık ve Kumları sayabiliriz.

Yüzyıl ortalarında aşağı İdil ve Yayık sahasında göç etmekte olup, kendi mirzalarının, beğler idari altında idiler, Nogay uğlarından yedisi; Şırın, Barın, Kıpçak, Argun, Alçın, Katay ve Mangıt, “Yedisan” adıyla bilmektedir.

NOGAYLAR

Emir Nogay’ın ölümünn iki asır sonra kulan Nogay Hanlığı, Volga’dan İrtiş’e ve Hazar Denizi’nn Aral gölüne kadar uzanan sahaları içe alıyordu. Emir Edige’n oğlu Nurett Bey zamanında vletleşmeye başlayan Nogaylar, 1430’lu yıllarda İdil’ batı taraflarını aldılar.

Bu dönemler Altın Orda Devleti bakiyi olan Nogay, Kırım, Astrahan Hanlıkları arasında yer yer savaşlar ve çekişmeler yaşanmaktaydı. Can Ali’n ölümünn sonra, daha önce tahttan dirilmiş olan Safa Giray Nogayların yardımı ile 1546 yılında tekrar Han oldu. Osmanlı Devleti’ne bağlı olarak Nogay Eyaleti veya Küçük Nogay Eyaleti olarak adlandırılan Geçici Osmanlı Eyaletidir.

TüRKIYE’KI KıRıM TATAR VE NOGAY KöY YERLEşIMLERI

Kanuni Sultan Süleyman tarafından Hazar Denizi ve Azak Denizi arasındaki Kıpçak-Eli bölg yaşayan Nogaylara, Nogay Ordası Hanı Yuf Bey’e 1548 yılında Emîr-ül Ümerâlık vermi ile kulmuştur. Hem Beylerbeyi hem Nogay Ordası’nın hükümdarı olan Yuf Bey, Kazan Hanlığı’n Rya Çarlığı tarafından işgal edilm ardından, Rlarla birlik olan karşi İsmail Mirza tarafından 1555 yılında puya düşürülerek öldürüldü. Kadı Mırza sonrası Küçük Nogay Ordası 1578- 1583 yılları arasında kendi atlıları ile Kırım ordu yanında veya Osmanlı ordu emr Şirvan savaşlarında ve Karabağ’a yapılan akınlarda Safevilerle yapılan müleler yer aldılar.

6 Mayıs 1736’da Azak sonu neniyle Osmanlı Devleti’n Rya’ya savaş açması olayından sonra Osmanlı’yı stekleyen Nogaylara, Kasım 1736’da Rlar saldırmış ve blerce Nogay ve Çerk kılıçtan geçirilmiştir.

NOGAY NE MEK?

Mart 1737 yılında Kalmlarında stek verdiği R kuvvetleri, Osmanlı topçu tarafından da steklenen Nogay, Çeçen ve Kabarday kuvvetlerce ağır bir yenilgiye uğratılmışlardı.

Yüzyıl başlarında Kırım Hanlığı hakimiyeti altında Yedisan Ordası, Buk Ordası, Cemboyl Ordası ve Kuban Ordası birer Nogay Ordaları olarak yaşamaktaydı. 1771 Yılında Kuban’da bulunan Yedisan, Yedişkul, Cemboyl ve Buk Nogayları Osmanlı ve Rya arasındaki savaşta Rya’nın yanında yer almak dumunda kaldılar. 1783 Yılında Kırım’ın Rya’ya bağlanmasından sonra Nogaylar harekete geçerek isyanlar çıkarmış olmalarına karşın başarı el emediler.

R General Suvarov komutasındaki birlikler Haziran ve Ekim aylarına kadar Nogaylara karşı bir soykırım gerçekleştirdiler. 1- Emir Nogay’ın ölümünn sonra Tokta Han, Emir Nogay mahiyetki halkın büyük birçoğunu öldürmüş veya sürgün etmiştir. İsmail Mirza’nın R yanlısı tutumlarına tepki olarak R arete girmek istemeyen Nogay halkın bir kısmı Nogay Orda’dan ayrılarak Kırım tarafına göç etmeye baş aynı zamanda Nogaylar arasında sürecek olan büyük karışıklıkların da başlangıcı olmuştur.

NOGAY NEDIR, KıSA NE DEMEK? TDK'YE GöRE NOGAY KELIM ANLAMı NEDIR, NASıL KULLANıLıR?

3 – 1580’ Rlar Nogaylardan işgal ettikleri topraklara yerleşmeye başladılar ve aynı yıl Nogay Orda’nın başkenti saraycık’ı yaktılar.

4 – R İdari Osmanlı Devlete ve Kırım Hanlığına karşı, Nogaylardan faydalanmaya kalkışmış ret cevabı alın da şidte başvurmuştur. Millet ve liyetlere sadık Nogaylar, bu direnme ve boyun eğmeme yüzünn, ceza olarak öteye beriye dağıtılmışlar, hudut dışı bile edilmişlerdir. 1 Ekim 1783 yılında R generali Suvorov (Nogay kasabı) kadın, çoc, ihtiyar men yüz blerce Nogay Türk’ünü şeh etmiştir.

6- 1858-59 yıllarında Rların baskılarıyla Batı Kafkasya’dan ve bilhassa Kuban nehri boylarından Çerk ve Nogaylar’dan ve Dağıstan’dan Osmanlı Devleti’ne göçler olmuştur. Nogaylar, ana kle ibarıyla, Kuzey Kafkasya’da Rya Ferasyonu sınırları içeris kalan ve 1957 yılı ibarıyla idari olarak bölünmüş olan bozkırlarda yaşamaktadırlar. Kafkasya’nın kuzeydoğunda yer alan Dağıstan Özerk Cumhuriyeti’n Terek ile Kuma nehirleri arasında kendi adları ile anılan bozkırda (‘Nogay sölligi’) yer alan Nogay İdari Bölgi’n (‘Nogay rayonı’)2, Terekli Mekteb bölge merkezi olmak üzere civar köyler yaşamaktadırlar.

NOGAY İSM ANLAMı NEDIR? NOGAY İSMI NE DEMEK, NE ANLAMA GELIYOR?

2005 yılında bu bölge Dağıstan’daki gibi bir Nogay İdari Bölgi kulması kararı alınmış ve bu karar 2006’da onaylandıktan sonra, 2007’ Adyge-Habl’ İdari Bölgi’n% 30’l kısmını içe alak şekil bölge oluştulmuştur. Yüzyılda küçük Nogay ordasından ayrılarak Tataristan’ın Astrahan bölge yerleşmiş olan ve kendileri ‘Karagaş Nogayı’ olarak adlandıran bu gp Krasnojar ve Xarabal idari bölgeler yaşamaktadır. Yurt Tatarları: Ye Astrahan’da, Nariman ve Volodar idari bölgelere bağlı köyler ile Astra- han’ın merkezi ile civar köyler yaşayan ve kendileri Nogay olarak adlandıran Yurt Tatarları, Volga Tatarları ile Karagaşlar tarafından ‘Karile Nogayı’ olarak anılırlar (Arslanov 1997c).

Rmi ve tarihi belgeler göçebe Alabugat Tatarı olarak anılan bu gp da kendi Nogay olarak nelendirmektedir (Arslanov 1997a). Volga TATARLARIKıpçak tatarlarıİdil tatarlarıKazan tatarlarıQasim tatarlarıAstrakhan tatarlarıDoğu Avpa TATARLARIKırım tatarlarıBeyaz sya tatarlarıLvanya tatarlarıPolonya tatarlarıKafkasya tatarlarıOrta asya ve Sibirya tatarlarıKazak tatarlarıSibirya tatarlarıKuzey altay tatarlarıNogay tatarlarıTürkiye'ki Tatar köyleriKöyün adı Bağlı olduğu ilçe Bağlı olduğu ilAhırlıkuyu Haymana Ankara Ahmetçayırı Balâ Ankara Balabanko Uzunköprü EdirneBallıkpınar Gölbaşı Ankara Berek Yerköy Yozgat Yeni +1 yıl Böğrülik Cihanbeyli KonyaCgirli Haymana Ankara Çampınar Akdağmani YozgatDarıözü Kaman KırşehirEfendiköprüsü Çavdarhisar KütahyaErdoğdu Tuzlçu KonyaEsence Alpu EskişehirEskipolatlı Polatlı Ankara Gökeşme Kaman KırşehirGölpınarlar Boğazkale ÇomGüllüce Mahmudiye EskişehirGünalan Gölbaşı Ankara Gürol Alpu EskişehirGürsu Alaşehir ManisaHacıumur Merkez EdirneHayriye Çifteler EskişehirHilmiye Havza Samsunİzzett Çatal İstanbulKarakaya Polatlı Ankara Karakuyu Polatlı Ankara Karayavşan Polatlı Ankara Mudiye Mahmudiye EskişehirOrhaniye Bandırma BalıkirOrhaniye Çay AfyonkarahisarOrtaklar Sivrihisar EskişehirOsmaniye Çifteler EskişehirPaşakadın Sivrihisar EskişehirSakarya Polatlı Ankara Şerefiye Mahmudiye EskişehirTaşpınar Gölbaşı Ankara Tatlıkuyu Polatlı Ankara Toymir Polatlı Ankara Tuzlacık Sun YozgatYaverören Sivrihisar EskişehirYeşildon Alpu Eskişehiryonlı kk kırıkkaleBozhüyük Elmalı AntalyaYenidoğan Polatlı Ankara Üç kuyu Kk Kırıkk Yeni +1 yıl Macır Ne Demek, Nedir, Kimdir? Bu bakimdan Nogaylar gibi uzun bir süre bozkirda yasamis olan bir Türk toplulugunun giyimi bu ortama uygun bir tarzda olm, bozkir sartlara ve gereklere uygunl göstermistir.

Bozkirda yasayan Nogaylar da bu sekil küçükbas hayvanlar rilern yararlanarak kiyafetleri hazirladiklari anlasilmaktadir. Bununla birlikte özellikle iç giyim bakimdan Nogaylar gisik kumaslara ihtiyaç duydlari da anlasilmakta olup, bu kumaslar az bir kismi kendiler imal ettigi, geriye kalan bölümünü ise diger bölgelern tem ettikleri kaynaklarda belirtilmektedir.